Anesthesiologie en zwangerschap

De ontwikkeling van de moderne anesthesiologie is van meet af nauw verbonden met de verloskunde. Al kort na de door William Morton geïntroduceerde ethernarcose in het midden van de 19e eeuw werd ether voor het eerst gebruikt voor pijnstilling tijdens de bevalling, door James Young Simpson, een Schotse gynaecoloog. Niet geheel tevreden over de effecten wisselde hij ether al spoedig in voor chloroform. Doordat enkele jaren nadien Queen Victoria bij de geboorte van twee van haar kinderen chloroform toegediend kreeg ter verlichting van haar weeën werd analgesie tijdens de bevalling steeds geaccepteerder. Ook latere ontwikkelingen binnen de anesthesiologie vonden vaak spoedig hun weg naar de verloskunde, zo niet in Nederland, dan toch wel in vele landen om ons heen.

Volgens schattingen komt tegenwoordig ook in Nederland zeker de helft van de zwangere vrouwen in aanraking met een anesthesioloog, voor operatief ingrijpen om de zwangerschap tot een goed einde te brengen of voor pijnstilling tijdens de bevalling. Mede door toename van de wens voor medicamenteuze pijnbehandeling en dus een toename van het percentage epidurale analgesie (in 10 jaar tijd van ongeveer 4 % naar 20%), neemt het aantal thuisbevallingen in Nederland af en het contact met anesthesiologen hierdoor toe. Daarnaast neemt de leeftijd van vrouwen bij de eerste zwangerschap toe en zijn vrouwen met ernstige co-morbiditeit beter in staat kinderen te krijgen. Deze situaties kunnen leiden tot acuut medisch ingrijpen met belangrijke betrokkenheid van anesthesioloog en volledig OK-team.

Obstetrische anesthesiologie
Alhoewel in ongeveer 80 ziekenhuizen in Nederland verloskunde plaats vindt en vrijwel alle anesthesiologen daarbij betrokken zijn, is het sub-specialisme obstetrische anesthesiologie in Nederland niet zo goed ontwikkeld als in de ons omringende landen. Deels heeft dit te maken met de aard van de uitvoering van de Nederlandse verloskunde, waarbij een natuurlijke bevalling zonder medisch ingrijpen nog steeds de voorkeur geniet. Deels ook is dit het gevolg van de organisatiestructuur van de klinische verloskunde. De anesthesioloog heeft in tegenstelling tot in vele andere Westerse landen geen vaste plek binnen het obstetrisch team. Daardoor is deze naast het toedienen van pijnstilling niet direct betrokken bij de medische zorg rondom de zieke zwangere of barende vrouw.
Vanwege de fysiologische veranderingen die optreden tijdens een zwangerschap heeft iedere gezonde zwangere al een ASA 2 score. Bij vooraf bestaande ziektes of optreden van pathologie tijdens de zwangerschap of bevalling, zoals pre-eclampsie, HELLP, vruchtwaterembolie of massaal bloedverlies, treden verstoringen op in hemodynamiek, ademhaling en/of bloedstolling, bij uitstek het werkterrein van de anesthesiologie. Daarom zijn anesthesioloog en OK-team bij uitstek noodzakelijke teamplayers in het netwerk van zorgverleners rondom de zwangere. Dit vereist kennis van en training in behandelen van risicovolle of spoedsituaties. Vroegtijdige betrokkenheid bij de (multidisciplinaire) zorgverlening kan bijdragen aan een verdere verbetering van uitkomst voor moeder en kind.

Informatieverstrekking
Ook is het voor een positieve beleving van de bevalling en een goede moeder-kind binding van belang om de anesthesiologische zorgverlening rondom de geboorte goed te begeleiden. Door juiste informatieverstrekking en tijdig overleg kunnen de zwangere en haar partner goed geïnformeerde keuzes maken en participeren in shared-decision making. Want ook bij het streven naar een natuurlijk geboorteproces zonder medische interventies is het belangrijk om voorbereid te zijn op onverwachte complicaties. Een actieve belangstelling en toepassing van obstetrische anesthesiologie is dus gewenst.
Om de perinatale morbiditeit en mortaliteit in Nederland terug te dringen zijn in 2010 door de Stuurgroep Zwangerschap en Geboorte adviezen uitgebracht om de samenwerking en kwaliteit van de betrokken beroepsgroepen bij obstetrische zorg te verbeteren. Deze hebben in 2016 geleid tot de Zorgstandaard Geboortezorg waarin Integrale Geboortezorg wordt beschreven. Hierbij zijn alle zorgprofessionals samen verantwoordelijk voor een goede uitkomst, vanaf pre-conceptie tot jeugdgezondheidszorg. De rol van de anesthesioloog wordt echter slechts kort aangestipt en kan door de betrokken beroepsgroepen verder uitgebouwd worden, zodat anesthesiologen actiever betrokken raken bij de uitvoering van Integrale Geboortezorg .

Symposium
Om de gewenste input en expertise van anesthesie binnen de verloskunde te vergroten en up-to-date te houden wordt sinds 10 jaar samen met Vlaanderen een jaarlijkse Refresher Course Obstetrische Anesthesiologie georganiseerd. Deze is tot nu toe bestemd voor anesthesiologen en gynaecologen. In maart 2020 zal voor het eerst ook een symposium georganiseerd worden voor anesthesiologie- en recoverymedewerkers samen met verloskundigen en obstetrisch verpleegkundigen. Het thema zal zijn “anesthesie en analgesie rondom de bevalling”.

Door het delen van kennis over dit vakgebied, bewustwording te creëren, en begrip te vergroten voor de uitdagingen en problemen die de verschillende zorgverleners tegenkomen, kunnen alle professionals beter samenwerken aan het optimaliseren van de geboortezorg.

Auteurs: Ingrid Beenakkers, Anesthesioloog UMCU/WKZ Utrecht en Xandra Schyns-van den Berg, anesthesioloog ASZ Dordrecht

Dit artikel was ook te lezen in de OK Visie Krant van september 2019.