Apengedrag op de OK: we moeten meer vlooien…

Patrick van Veen bestudeert als gedragsbioloog al bijna 25 jaar gedrag bij apen. Hij pleit voor meer vlooimomenten. Hiermee bedoelt hij bewust meer tijd nemen voor een praatje tijdens de koffiepauze en meer interesse tonen in de mens achter de collega. Dit bevordert de teamprestatie en de sociale cohesie in een team.

Uw collega bioloog Frans de Waal vergeleek de OK eerder met een apenrots, kunt u zich vinden in die conclusie?

Zeker! De OK is absoluut een apenrots. Maar we moeten niet vergeten dat Frans de Waal het onderzoek deed in Amerikaanse ziekenhuizen, in Nederland is het anders. De dynamiek op Nederlandse OK’s is minder macho, minder haantjesgedrag. Wij Nederlanders zijn minder competitief ingesteld.

Tijdens uw lezingen heeft u het vaak over het belang van en het begrijpen van rituelen. Wat is het belang van rituelen op de OK?

Om te beginnen is de OK een gesloten afdeling met weinig verbinding met de buitenwereld. Om te kunnen functioneren in zo’n omgeving is het belangrijk dat je de rituelen kent en eraan mee kunt doen. Een ritueel is bijvoorbeeld de manier van elkaar aanspreken, de specifieke OK humor of de plaats waar je in de koffiekamer koffie drinkt met je directe collega’s. Een nieuwe coassistent of leerling kent die rituelen niet en kan zich daardoor in het begin erg buitengesloten voelen.

Kunnen onbegrepen rituelen van invloed zijn op uitval van leerlingen op de OK?

Ja, neem bijvoorbeeld het gezamenlijk koffie drinken. Dat kan in bepaalde teams erg belangrijk zijn, de manier van communiceren op dat moment geeft binding. Als je dit als leerling niet oppikt kun je snel buiten de boot vallen. Aan de andere kant is het ook voor leerlingen belangrijk om moeite te doen om deze rituelen eigen te maken en het belang ervan in te zien. Als je elkaar hierin niet begrijpt ontstaat er wrijving. Als voorbeeld; ik werkte vroeger veel met een chimpansee die altijd eerst aan mijn elleboog wilde vlooien voordat ik met haar kon werken, dat gaf haar rust en maakte haar toegankelijk. Inzicht in dit ritueel maakte deze chimpansee voor mij benaderbaar.

In hoeverre kunnen opleidingscentra hier rekening mee houden tijdens de opleiding?

Veel scholen leiden vooral op in vakbekwaamheid maar niet in groepsbekwaamheid. Daarmee bedoel ik, ‘Wat betekent het om onderdeel te zijn van een team en hoe ga ik daarmee om?’ Opleidingen zouden studenten best wat meer mogen begeleiden in de complexe sociale dynamiek die er in een ziekenhuis heerst.

Er zijn verschillende disciplines werkzaam op de OK. Zijn dit allemaal dezelfde apen met een andere pet op of allemaal andere apensoorten?

Het zijn absoluut allemaal andere apensoorten. Anesthesiologen zijn te vergelijken met de Orang Oetans, chirurgen zijn een mix tussen Chimpansee en Gorilla’s, de operatieassistenten een mix tussen de Bonobo’s en de Berberapen in. Waarom lijken anesthesiologen op Orang Oetans? Orang Oetans zijn vaak de solitaire whizzkids, wat anesthesiologen ook vaak hebben als het gaat om het onderzoekende en technische van hun vak, waarin sociale vaardigheden minder aangesproken worden. Chirurgen daarentegen hebben vaak de neiging zichzelf meer te laten gelden, wat lijkt op Gorilla gedrag en daarnaast - in tegenstelling tot anesthesiologen - beter zicht hebben hoe politiek te bedrijven in een organisatie.
De operatieassistenten hebben - net als de Bonobo’s - de eigenschap dat ze snel moeten kunnen schakelen tussen verschillende situaties en goed in groepen moeten kunnen werken. Zij zijn de bewakers van de sociale structuren op de OK.

Wat maakt het werk op de OK zo ingewikkeld op het sociale vlak?

Op de OK speelt een bijzondere dynamiek als je het vergelijkt met bijvoorbeeld een verpleegafdeling. Op de verpleegafdeling ben je veel in contact met andere specialismen en kun je vaak even het primaire proces verlaten omdat het geen gesloten afdeling is. Op de OK daarentegen zit je bijna altijd midden in het primaire proces en werk je regelmatig vier uur achtereen met hetzelfde team op zes vierkante meter, waar je je niet aan kunt onttrekken. Dat vraagt om andere communicatievaardigheden en inzicht in de sociale dynamiek.

Speelt onze klederdracht op de OK nog een rol als het gaat om communicatie?

Zeker. Door de gezichtsbedekking tijdens een operatie is het voor een onervaren medewerker of leerling vaak erg moeilijk om het onderscheid te maken tussen een grap of cynische opmerking en wat wel gemeend is. Ervaren medewerkers hebben hier minder last van en kunnen door naar de ogen te kijken inschatten hoe de opmerking geïnterpreteerd moet worden. Het ontbreken van deze ervaring maakt het voor beginnende leerlingen erg ingewikkeld om de sociale dynamiek en communicatie te begrijpen, wat onzekerheid en mogelijk uitval in de hand kan werken. Ook hier zouden opleidingscentra de studenten beter op kunnen voorbereiden door bewustwording te creëren over de gebrekkige verbale communicatie tijdens een operatie.

In een van uw blogs schreef u over het belang van vlooien, moeten we op de OK ook gaan vlooien?

Als er een afdeling is waar dat nodig is, is het op de OK. Op de OK wordt er in een complexe omgeving in steeds wisselende teams gewerkt volgens een strakke tijdsplanning. De informele momenten tijdens bijvoorbeeld de koffie of lunch zijn dan de momenten om de sociale banden aan te halen wat onwijs belangrijk is voor de sociale cohesie. Door tijdsdruk en het halen van productiecijfers staan deze ingeplande “vlooimomenten” steeds meer onder druk wat de sfeer en teamspirit niet ten goede komt.

U pleit dus voor meer pauzes?

Nee, niet meer pauzes, maar wel meer bewustzijn van het nut en het belang van deze gezamenlijke koffiemomenten met het hele team. Dit zijn de momenten waar je als team even uit de hectiek stapt en even kan vlooien. Apen doen dit ook en dit zorgt bij hen voor stressreductie en tevens voor versterking van de sociale structuur.


Foto: Jelmer de Haas