De groene, duurzame OK krijgt steeds meer gestalte

Jeroen Meijerink is hoogleraar innovatieve chirurgie, afdelingshoofd Operatiekamers in het Radboudumc en lid van de NVLO. In 2019 werd hij verkozen tot duurzaamste zorgprofessional. Met al zijn ziel en zaligheid stort hij zich binnen het Landelijk Netwerk ‘De Groene OK’ op verduurzaming van de Nederlandse operatiekamers, waar ook de NVLO een voortrekkersrol in heeft.

‘Duurzaamheid staat sinds een jaar of twee echt op de agenda van de OK’s’, zegt Meijerink. ‘Daarvoor waren chirurgen, assistenten en zorgverleners al individueel bezig met het onderwerp, maar in je eentje schiet het niet op. Het Landelijk Netwerk heeft er een boost aan gegeven, doordat er nu een structuur is, waar alle wetenschappelijke verenigingen van snijdende specialisten en beroepsorganisaties van OK-medewerkers zoals de NVLO aan meedoen.’

Wat niet wil zeggen dat je als individu alles maar op zijn beloop moet laten, in afwachting van initiatieven die anderen nemen. Dat deed Meijerink aanvankelijk ook niet. ‘Als je duurzaam wilt werken vind je altijd wel iets wat je kunt doen. Bij mij werd het een jaar of vijf geleden serieus, toen ik van de VU kwam en hoofd OK’s in het Radboudumc werd. Cathy van Beek zat in de Raad van Bestuur, waar ze met het Radboudumc al veel langer met duurzaamheid bezig was. Een flink aantal projecten liep al. Ze vroeg me om ook eens naar de OK’s te kijken, want die waren nog ontzettend vervuilend.’

Daarna ging het snel. Meijerink werd verkozen tot duurzaamste zorgprofessional, en dat leidde weer tot tal van uitnodigingen om zijn verhaal te komen vertellen. Ook het ministerie van VWS was alert en detacheerde een parttimer om als projectleider te helpen. Binnen de zorgorganisaties kwam het onderwerp hoog op de agenda. Zo kreeg de groene, duurzame OK steeds meer gestalte.

Eind vorig jaar werd de grote stap gezet en kwam er een landelijke organisatie. Het bijzondere is dat ook echt alles en iedereen die iets met de OK te maken heeft meedoet. ‘Het enthousiasme heeft me toch wel verbaasd’, zegt hij. ‘Door Covid hebben de activiteiten helaas een half jaar stilgelegen. In oktober hebben we het opnieuw opgepakt en zijn we eerst gaan kijken hoe iedereen erin stond. Alle wetenschappelijke verenigingen en vakorganisaties waren nog steeds hartstikke enthousiast, ze wilden zich allemaal aan het initiatief verbinden.’

Vervolgens was het inventariseren wat er moest gebeuren. Verduurzamen lijkt eenvoudig, wanneer alles en iedereen wil meewerken, maar dan nog steeds zijn er hobbels die moeten worden genomen. Neem het gebruik van disposables. Handig, maar wel een belasting voor het milieu. Als je daar iets aan wilt doen, zul je met een alternatief moeten komen dat net zo handig en veilig in het gebruik is. Doordat veel met regels en protocollen is omgeven kan dat even gaan duren.

Meijerink geeft nog een voorbeeld uit de praktijk, wat iedereen die in een ziekenhuis werkt bekend zal voorkomen: disposables in veel te grote verpakkingen, waardoor vaak meer dan 90% lucht wordt vervoerd. ‘Ze gaan echt niet naar je luisteren als jij in je eentje je vinger opsteekt en vraagt of dat misschien niet beter kan, met kleinere verpakkingen op maat. Om impact hebben moet je het groter aanpakken en het met zijn allen doen.’

‘En begin dan met kleine hapjes. Overal zit een boekwerk bij met de gebruiksaanwijzing in alle talen van de Europese Unie. Dat is het eerste wat iedereen weggooit en dat is zonde. Zet er dan een QR-code op. Iedereen heeft tegenwoordig een smartphone, als iemand ze toch wil lezen kan hij het daarmee doen. Dat scheelt weer honderden bomen. Maar daarvoor zul je dan weer (Europese) regels moeten veranderen en met de industrie moeten samenwerken. Je zult ook goed moeten kijken of je iets binnen Nederland kunt oplossen, of dat het een Europees probleem is. Zo’n handleiding hangt weer vast aan allerlei protocollen, die kun je niet zomaar even veranderen, ook niet als industrie alleen.’

Maar als ziekenhuis kun je zelf ook gewoon beginnen, met het scheiden van je afval, ook op de OK, zoals dat ook in heel veel gemeenten gebeurt: ‘Nu gaat veel gewoon afval van een OK nog gewoon op de grote hoop, behalve de gecontamineerde materialen, die naar Dordrecht gaan voor verwerking. Maar we willen ook kijken naar het gebruik van grondstoffen. Plastic wordt nu vaak weggegooid, we willen naar circulair gebruik, waardoor plastic afval weer gebruikt gaat worden als grondstof voor medisch plastic. Daarnaast kunnen we ook kijken naar de manier waarop we op de OK werken. Vaak zijn er re-usable alternatieven, maar weten we het niet. En waarom niet weer eens een handgelegde darmnaad in plaats een gestaplede naad met een disposable stapler. Het begint met bewustwording van wat we allemaal kunnen doen en bijdragen.’

‘De bereidheid om duurzamer te gaan werken is groot bij specialisten en medewerkers in ziekenhuizen. Men ergert zich dood aan de grote hoeveelheid afval. Maar ze missen de macht en de kennis om er iets aan te doen en dat maakt het lastig. Intussen zien ze dat het aantal disposables in de OK alsmaar toeneemt. Je zult dan ook met producenten in gesprek moeten, en dat doe je als ziekenhuis niet zo snel. Ook daarom is het Landelijk Netwerk erg belangrijk. We nemen massa mee en hebben de tijd, en dat is nodig ook, want we hebben het nu over het aanpassen van productieprocessen en verpakkingslijnen, die ook nog moeten worden gecertificeerd. Alles meteen willen veranderen is een illusie, we willen daarom beginnen met bewustwording, ook bij de industrie, waar langzaam maar zeker doordringt dat doorgaan op de huidige manier geen optie meer is. Het zal maanden gaan duren, jaren zelfs, maar dat is geen excuus om niets te doen. Als we al een paar bedrijven zo ver krijgen dat ze het interessant vinden volgt de rest. Zolang ze er maar een verdienmodel in zien. Ik ben ervan overtuigd dat als je jezelf als bedrijf, maar ook als ziekenhuis niet aanpast, je over een paar jaar “out of business” bent. En we zullen wel moeten. Aan de klimaattafels en de Green Deal is afgesproken dat we als zorgsector in 2030 een 50% lagere CO2 voetafdruk hebben. Niets doen is geen optie meer, willen we ook nog een toegankelijke en duurzame zorg hebben voor de kinderen van onze kinderen.’

Jeroen Meijerink spreekt 3 juni op het NVLO-voorjaarscongres.