Grote namen op de operatiekamer

Kocher, Allis, Langenbeck, Babcock, Farabeuf. Iedereen op de operatiekamer heeft deze instrumenten wel eens in zijn handen gehad. Maar wie waren de bedenkers van deze iconische instrumenten, vroeg uroloog Tom Marcelissen zich af. Hij is dit uit gaan zoeken en op gaan schrijven. Met als resultaat een boek met 45 korte biografieën waarin de belangrijkste personen achter deze instrumenten worden besproken. ‘Het is eigenlijk een uit de hand gelopen hobby.’

‘Ik heb altijd al interesse gehad in de geschiedenis van de chirurgie en het gebruik van eigennamen. Tijdens mijn opleiding maakte ik er een sport van om zo veel mogelijk namen van chirurgische instrumenten te kennen. Een van de operatieassistenten in Maastricht, Bert Hu-a-Ng, deelde mijn enthousiasme en samen hebben we een lijst opgesteld met namen van de meest gebruikte instrumenten. Vervolgens ben ik gaan uitzoeken waar deze namen vandaan kwamen.’

Speuren

De achtergrondinformatie haalde de uroloog uit het MUMC+ vooral van internet. ‘Het was voornamelijk speurwerk; ik begon met een simpele zoekfunctie en kwam dan uit bij verschillende bronnen, variërend van een medische publicatie, een website van een museum, een krantenartikel of een overlijdensbericht. Soms is er veel te vinden over een instrument of persoon, maar soms ook heel weinig. Dan moet je de puzzelstukjes bij elkaar rapen en tot een verhaal proberen te smeden. Het boek is geen naslagwerk geworden zoals een instrumentenatlas; de nadruk ligt meer op de achtergrond van de instrumenten en personen.’

Schapenbot

Dat speurwerk leverde wel wat interessante feiten op: ‘Wat ik vooral fascinerend vond was de tijdsgeest waarin deze mensen leefden. De meeste instrumenten zijn ontwikkeld in de 19de of begin 20ste eeuw, een tijd waarin de chirurgie nog in de kinderschoenen stond. Dit betekende dat er vrijuit kon worden geëxperimenteerd, wat leidde tot opmerkelijke verhalen. Zo gebruikte William Babcock (van de gelijknamige klem) een schapenbot uit de soepketel van de ziekenhuiskeuken om een schedeldefect te bedekken. Of Nicholas Senn (van de Senn-Miller-haak) liet zijn eigen darmen volpompen met lucht om te ervaren of hiermee een darmperforatie kon worden gediagnosticeerd.’

Bijnamen

Veel medische instrumenten hebben een bijnaam, die vaak bij het operatiepersoneel beter bekend is dan de officiële naam van het instrument. Neem bijvoorbeeld een blauwe klem. Dit is een Crafoord-klem, vernoemd naar een Zweedse chirurg. Het staal van een Zweedse fabrikant kreeg een blauwe verkleuring door het sterilisatieproces, terwijl instrumenten van andere fabrikanten dit veel minder hadden.
Bijnamen kunnen overigens verschillen per ziekenhuis. ‘Ik heb hier geen onderzoek naar gedaan maar ik weet wel dat de bijnamen verschillen per regio en zelfs per ziekenhuis. Een Reverdin noem ik bijvoorbeeld een taartschep, maar een collega noemt dit een schoenlepel. Beide namen spreken tot de verbeelding, dus dit zal in de praktijk niet veel problemen opleveren. Sommige bijnamen zijn toe te schrijven aan bijvoorbeeld een lokale persoon. In dat geval wordt het moeilijker.’

Favoriet

‘Als ik zelf een favoriet instrument moet noemen, kom ik uit op de Museux-klem. Dit instrument wordt meestal gebruikt binnen de urologie of gynaecologie voor het vastpakken van de prostaat of uterus. Het ziet er uit als een moordwapen, terwijl het voor deze organen juist weinig traumatisch is.’