Het introduceren van EPA-gestuurd opleiden; pionieren of samenwerken?

‘Het was een beetje van beide in ons geval’, aldus Rikke Straatman, vakconsulent (praktijkopleider) OA van het UMCG. EPA-gestuurd opleiden is bezig aan een opmars en gaat veelal gepaard met improviseren en alle betrokkenen blijven motiveren. In dit interview gaan Rikke Straatman, Martijn van Beijnen en Marlies Bakker ieder vanuit hun eigen invalshoek in op EPA-gestuurd opleiden en delen zij hun “lessons learned”.’

Rikke: ‘Het was 1 april 2020, toen wij als regio de opdracht kregen van Zorg voor het Noorden om de destijds bestaande zorgopleidingen te moderniseren. Zo konden we tegelijkertijd de bestaande en toekomstige personeelstekorten aanpakken, zonder afbreuk te doen aan de kwaliteit. Met die opdracht heeft een kernteam, waaronder ik, binnen een halfjaar een nieuwe opleiding “uit de grond gestampt”. Vervolgens zijn we op zoek gegaan naar tools die onze nieuwe opleiding ondersteunen, zoals een digitaal portfolio. We zijn toen uitgekomen op het EPA-portfolio van ExpertFolio.’

Was het vanaf het begin al de bedoeling om deze opleiding op EPA’s te baseren?

‘Het was een samenloop van omstandigheden. Het CZO Flex Level-project startte in 2018 met de verandering voor de CZO-opleidingen naar EPA-gestuurd opleiden. De deelnemende ziekenhuizen aan Zorg voor het Noorden en ons opleidingsinstituut (Wenckebach Instituut voor Onderwijs en Opleiden red.), die stakeholders zijn in dit project, wilden een toekomstbestendige opleiding met veel flexibiliteit. De EPA’s bieden hiervoor echt mogelijkheden, waardoor we deze meteen geïmplementeerd hebben. We hebben dan ook in nauwe samenwerking met het CZO de EPA’s de basis gemaakt van onze nieuwe opleidingen.’

Bij wie lag de sturende rol bij de implementatie van de EPA’s, was dit de praktijk c.q. de werkvloer of het opleidingsinstituut?

Rikke: ‘Voor de buitenwereld lijkt het dat wij van de praktijk vooral sturend zijn geweest, maar we hadden en hebben een heel goede samenwerking met ons opleidingsinstituut, het Wenckebach Instituut, wat essentieel is in dit project. Het Wenckebach Instituut heeft gekeken wat EPA’s betekenen voor het opleiden in het algemeen en hoe studenten en werkbegeleiders voorbereid moeten worden op deze nieuwe opleidingsmethodiek. Als praktijk hebben wij gekeken hoe de leer-werkplek moet worden ingericht om EPA-gestuurd opleiden mogelijk te maken. Deze samenwerking is onontbeerlijk, theorie en praktijk gaan ook nu hand in hand.’

Klopt het dat jullie voorlopen ten opzichte van de rest van het land met deze implementatie?

Rikke: ‘Ons voordeel was dat we de opdracht kregen tot herziening van de opleidingen op het moment dat de beleidsherziening van de zorgautoriteiten kwam, hierdoor zijn wij direct “ingestapt” in het EPA-traject en zodoende werden wij de “early adaptors”.’

Martijn: ‘Vanuit ExpertFolio merken wij, als we bij nieuwe klanten komen, dat er enorm veel behoefte is aan begeleiding bij de implementatie van EPA-gestuurd onderwijs. En dat varieert van instellingen die het begrip EPA nog niet kennen tot instellingen die al bezig zijn met het inrichten van een digitaal portfolio. Er is veel verschil tussen hoe afdelingen met deze overgang omgaan. Ik ben ervan overtuigd dat we elkaar hierin enorm kunnen helpen. Dus zoek elkaar op, deel kennis. Pionieren is tot op zekere hoogte goed, maar samenwerken is beter. Wij kunnen die begeleiding ook goed bieden, aangezien we veel praktijkkennis van de EPA-structuur en inmiddels ook veel ervaring met de implementatie ervan hebben. Het digitale portfolio is hierin ondersteunend omdat daarmee meer begrip en inzicht ontstaat in de nieuwe opleidingsstructuur.’

Waar zijn jullie als UMCG en Zorg voor het Noorden tegenaan gelopen tijdens de implementatie van EPA-gestuurd onderwijs?

Rikke: ‘We hebben een korte implementatiefase gehad, eigenlijk te kort om iedereen goed voor te kunnen bereiden. We hebben te weinig aandacht kunnen besteden aan het meenemen en begeleiden van de werkbegeleiders in deze nieuwe onderwijsmethodiek. We krijgen als opleiders nog veel vragen van werkbegeleiders. Vragen, die we het liefst voor de start hadden gekregen, waaruit blijkt dat we medewerkers onvoldoende hebben kunnen meenemen. Dat is een groot leerpunt voor alle instellingen die nog gaan starten. Wijs men er ook op dat er veel informatie is te vinden op de site van CZO Flex Level. Het is sowieso belangrijk om alle betrokkenen continu geïnformeerd te houden en te betrekken bij deze nieuwe vorm van opleiden.’

Er werd gevreesd dat door EPA-gestuurd onderwijs het aantal praktijkuren en stages zou verminderen, is dat uitgekomen?

Rikke: ‘Nee, gelukkig niet! Je wordt operatieassistent in de praktijk, niet in de theorie. Daar was men ook erg bezorgd over, men was bang dat er gesneden ging worden in praktijkuren. De studenten werken vanaf dag een in de praktijk. Per saldo heeft de student nu evenveel praktijkuren als voorheen. We kijken met alle ziekenhuizen naar mogelijkheden om simulatieonderwijs aan te bieden in onze regio om nog meer praktijkervaring te kunnen opdoen.’

Het nieuwe diploma met alleen de behaalde kern-EPA’s lijkt op de afgeslankte versie van het oude diploma met behaalde eindtermen, want vinden jullie daarvan?

Rikke: ‘De angst ligt er dat het beroep daardoor uitgekleed wordt. Het is een nieuwe manier van opleiden waarbij de kern-EPA’s het diploma geven en de specifieke EPA’s, meest gebaseerd op hoogcomplexe zorg, behaald worden als de zorginstelling die specifieke EPA’s in de praktijk ook biedt. Theorie die voorheen wel standaard in de opleiding behandeld werd, komt nu op een andere plaats te staan. Daardoor kan het voelen alsof de opleiding minder waard is. De theorie wordt wel aangeboden en studenten kunnen zich daarvoor inschrijven. In de praktijk zien ze de stof echter niet terug. Als je wisselt van werkplek kun je de specifieke EPA’s nog steeds behalen om bekwaam verklaard te worden. Dat is meer dan even ingewerkt worden, en daar wringt soms de schoen. Het zal een kwestie van tijd zijn voordat iedereen hieraan gewend is.’

Kan de opleiding door het facultatieve karakter van de specifieke EPA’s dan ook korter worden?

Rikke: ‘Ja, dat kan zeker, maar de nadruk ligt op goed voorbereide beginnende zorgprofessionals en minder uitval door flexibilisering van de opleiding. Flexibel opleiden kan betekenen dat het soms wat langer duurt, maar maakt ook dat studenten met overcapaciteit sneller kunnen en mogen. Als je dan uitgaat van de kern-EPA’s dan kan een student de opleiding sneller doorlopen. Daar zit echt een groot voordeel voor de ziekenhuizen, en natuurlijk voor de student zelf. De enige voorwaarde die wij hebben gesteld in het UMCG is dat de student de theorie van de specifieke EPA’s tijdens de opleiding moeten hebben afgerond.’

Dus EPA-gestuurd onderwijs is daarmee een van de oplossingen voor het personeelstekort op de OK?

Martijn: ‘EPA-gestuurd opleiden is per definitie flexibel en daar hoort sneller diplomeren ook bij, dus ja, zeker één van oplossingen voor het personeelstekort op de OK!’

Rikke: ‘In theorie kan de opleiding voor OA en AM binnen 2 tot 2,5 jaar afgerond worden, mits alle EPA’s afgerond zijn en de werkbegeleiders vertrouwen hebben in een student. Een ontbrekende stage hoeft geen reden meer te zijn om het aanvragen van het diploma uit te stellen.’

In hoeverre heeft het digitale portfolio jullie in de implementatie geholpen?

Rikke: ‘ExpertFolio is een heel handig en overzichtelijk hulpmiddel om precies te zien waar de student mee bezig is en wat de resultaten zijn. Verworven competenties kunnen aan meerdere EPA’s gekoppeld worden, zodat de student en de werkbegeleiders geen dubbel werk hebben. Voor de student geeft ExpertFolio houvast en overzicht in de opleiding. Door onze snelle start moeten we nog vaak aanpassingen doen, maar er is goed onderling contact. We zijn daar zeker tevreden over.’

Martijn: ‘Wij richten het portfolio in naar de wensen van de instelling; dus vindt een ziekenhuis het bijvoorbeeld belangrijk om te zien hoe vaak een student bij de traumatologie heeft geassisteerd, dan zorgen we ervoor dat dit zichtbaar wordt voor de opleiders. Ook wij zijn flexibel.’

Hoe wordt het EPA-gestuurd onderwijs in de praktijk ontvangen?

Martijn: ‘Mijn ervaring is dat de praktijk er erg blij mee is, met name omdat heel duidelijk en precies wordt omschreven wat er binnen een EPA van een student wordt verwacht. En daarnaast is het veel duidelijker voor een begeleider die de student moet beoordelen. Dit in tegenstelling tot de oude situatie met de CanMeds. Deze manier van competenties beoordelen was voor de praktijk vaak abstracter en dus minder goed te objectiveren dan nu bij de EPA’s.’

Wat kunnen we in de toekomst nog gaan verwachten van het EPA-gestuurde onderwijs?

Marlies: ‘Een optie die nu nog op tafel ligt, is het laten verdwijnen van het reguliere diploma en alleen nog te gaan werken met verworven competenties op basis van bekwaamverklaarde EPA’s, zodat je kunt werken op afdelingen waar deze EPA’s vereist zijn. Hoe flexibel is dat!’


Dit interview verscheen eerder in het OK Visie Magazine van maart 2022