Niet Competentie maar Incompetentie wordt beloond, zeker als het gaat om Mannen….

“Het knelt in de zorg. Niet in 2040, maar nu al. Er zijn personeelstekorten en die lopen op. Het tekort aan verpleegkundigen is nu al merkbaar. De kosten van de langdurige zorg, waar we al een van de duurste landen zijn, blijven hard stijgen.” Bron: NzA ‘Stand van de Zorg 2019’. “De klachten over lange wachtlijsten, omvangrijke bureaucratie, slechte communicatie of een gebrek aan empathie bij de zorgverleners horen we al vaak genoeg.” Meldde Pauline Meurs recent in Het Financieele Dagblad. Daartegenover staat volgens haar “De professionaliteit van de artsen, de verpleegkundigen, de zorgassistenten of bijvoorbeeld de fysiotherapeuten is ongeëvenaard.”

Aan de ene kant kent een ziekenhuisorganisatie bestuurlijke uitdagingen, problemen. Aan de andere betrokken medewerkers. Er blijkt een onbalans te zijn.

De vraag die psycholoog Tomas Chamorro-Premuzic stelt in zijn boek “Why Do So Many Incompetent Men Become Leaders (And How To Fix It)” is: Hoe kiezen we onze leiders? Maar ook: zijn degenen die de top halen het beste voor hun werk? Als je de voorbeelden ziet die Chamorro-Premuzic aanhaalt, variërend van #MeToo Harvey Weinstein tot Donald Trump, dan kun je daarover op z’n zachtst gezegd je twijfel uitspreken. Chamorro-Premuzic ziet hen dan ook in het totaalplaatje van hun functie als eindverantwoordelijke, als leidinggevende, als mens zelfs, incompetent. Hij herkent deze incompetentie vervolgens m.n. bij mannen.

De definitie die Thomas Chamorro-Premuzic (hierna te noemen ‘Dr. Thomas’) hanteert voor het begrip ‘competentie’ is: “Een competent leider is iemand die een positief effect heeft op zijn of haar team, ondergeschikten, volgers en de organisatie. In organisaties kijk je daarvoor dan naar wat het niveau van engagement is bij het team, wat het moraal en de productiviteit zijn van het team, wat de opbrengsten, winst en innovatiemaatstaven zijn van de organisatie. Hoe beter c.q. hoe meer competent de leiders, hoe hoger al deze statistieken zijn. Wanneer leiders incompetent zijn, krijg je het tegenovergestelde: lage moraal, lage productiviteit, lage betrokkenheid, hoge burn-out, stress en angst. Dus we meten of een leider bekwaam is of niet op basis van hoe hij of zij het team beïnvloedt.”

Dr. Thomas: “Ironisch genoeg, wanneer mensen erg zelfverzekerd lijken, zelfs als zij door zichzelf worden misleid, zoals in het geval van narcisten, zullen zij in staat zijn om andere mensen voor de gek te houden door persoonlijk te denken dat zij slim, bekwaam of zelfs leiderschap-waardig zijn. Dat is hoe waarschijnlijk overmoed en narcisme evolueerden als persoonlijke eigenschappen, want hoewel deze eigenschappen een staat van interne waan of misleiding creëren, zijn ze uiteindelijk nuttig om mensen te helpen beter over te komen dan zij in werkelijkheid zijn of door anderen voor de gek te houden.”

Aan dat ‘voor de gek houden’ zit een gevaarlijk randje. Zo werd begin dit jaar ons land, in de media, met een drietal affaires geconfronteerd waarin daders voor hun functie op het oog competent leken maar dat hun agenda’s en persoonlijke belangen de boventoon bleken te voeren: Binnen de Koninklijke Militaire Academie had een officier langdurige relaties met meerdere cadetten;

Binnen de Universiteit van Amsterdam had een hoogleraar, met de bijnaam ‘een 8 voor een nacht’, relaties met meerdere collega’s en studenten; Binnen het Medisch Spectrum Twente werd ongewenst gedrag geconstateerd bij één van de artsen.

Nog in dezelfde periode werd bekend dat Maastricht University was geconfronteerd met een tweetal verkrachtingen door een promovendus. Overigens, kort voor deze affaires was bekend geworden dat binnen het Openbaar Ministerie ook niet al het handelen moreel en ethisch verantwoord was: twee leidinggevenden hielden er een voor iedereen binnen het OM zicht- en merkbare affaire op na. Eén van hen, overigens, was een vrouw. En dit zijn dan enkel nog voorbeelden van berichten die in de media verschijnen.

De affaires leveren interessante, leerzame onderzoeksrapporten op. Conclusie over de gevolgen van deze incompetente uitvoering van de functie voor de mensen in de organisatie is steeds: lage moraal, lage productiviteit, lage betrokkenheid, hoge burn-out, stress en angst. Als rode draad is in deze affaires te herkennen: Er is sprake van machtsmisbruik;

Nauwelijks iemand durft dit gedrag aan de kaak te stellen; Er is in de organisatie dan ook geen ruimte voor communicatie; Personeelsdossiers zijn niet op orde; Vertrouwenspersonen hebben de titel maar niet de rol; De eindverantwoordelijken lijken bij de confrontatie totaal verrast door deze affaire. De oplossingen die vervolgens worden aangedragen lijken ook ‘standaard’: Iedereen, m.n. de medewerkers ook die niet direct betrokken waren, gaat op training; Personeelsdossiers worden aangelegd; Er volgt een, nieuwe, gedragscode; Sommige werkgevers gaan zelfs zo ver dat medewerkers, en leidinggevenden, een eed mogen afleggen.

Uiteindelijk lijkt dit toch weinig zoden aan de dijk te zetten en is het risico aanwezig dat de men in de organisatie opnieuw vervalt tot vergelijkbaar gedrag: cultuur.

Dan blijft dus de vraag: “Hoe kunnen rationele en bekwame mensen die ook hun persoonlijk belang vooropstellen, vallen voor charismatische oplichters die hen het onmogelijke beloven terwijl deze ‘leiders’ hun agenda’s en persoonlijke belangen nastreven?” Dr. Thomas heeft daarvoor 3 verklaringen:

• De eerste is dat overmoed eenvoudig kan worden gemaskeerd als competentie, vooral als deze overmoed door mannen wordt getoond.
• De tweede en derde reden zijn dat narcisten en psychopaten vaak naar de top stijgen, omdat de eigenschappen die uit deze profielen voortkomen – grote risico’s durven nemen, geen empathie tonen bij het nemen van die risico’s en grootse ideeën nalopen – dezelfde eigenschappen zijn die worden gewaardeerd in een kapitalistische cultuur.