Simulatie-onderwijs op de OK; leren in een veilige omgeving

Een groep van drie anesthesiologen, drie anesthesiemedewerkers en twee operatieassistenten vormt in het HagaZiekenhuis het simulatieteam. Met elkaar zetten zij scenario’s in elkaar waarbij ook verschillende andere afdelingen van het ziekenhuis betrokken zijn. Tijdens deze multidisciplinaire teamtrainingen worden complexe situaties nagebootst die gebaseerd zijn op de realiteit, met als doel te kunnen leren in een veilige omgeving waar fouten gemaakt mogen worden. Stefanie van der Does, anesthesiemedewerker, en Kyra den Hartigh, operatieassistent, maken deel uit van het team en delen samen met de andere teamleden met trots hun ervaringen met deze vorm van onderwijs.

Multidisciplinaire teamtrainingen, wat houdt dat precies in?

Per onderwerp voor een simulatie kijken wij naar het betreffende specialisme en betrekken wij geïnteresseerden van deze afdeling bij de ontwikkeling van de casuïstiek. Wanneer een casus realistisch gezien op de verloskamer begint, dan starten wij hier ook echt het scenario. We gaan dan samen met het onderwijsteam van de verlosafdeling, gynaecologen en kinderartsen om de tafel om het scenario te schrijven. Op deze manier hebben wij altijd een dynamisch multidisciplinair team dat ook echt belangen heeft bij de uitvoering van de training.

Hoe verloopt een training?

Op een trainingsdag werken wij volgens een draaiboek om de dag gestructureerd te laten verlopen. Wij komen als simulatieteam eerst bijeen om een laatste dry-run te doen van de casus. We controleren een laatste keer of de training echt door kan gaan en of de deelnemers aanwezig zijn. We geven door aan de cockpit dat er trainingen plaatsvinden en vermelden de naam, geboortedatum en ingreep van de simulatiepatiënt zodat er geen verwarring kan ontstaan wanneer de OK wordt aangemeld.

Op de afgesproken tijd komen de deelnemers dan naar de plek waar de simulatie zich afspeelt, hier vindt een introductie plaats en krijgen de deelnemers de kans om bekend te raken met het materiaal, het creëren van de mindset en om vertrouwen met de ruimte te laten ontstaan. Ook benadrukken we het veilige leerklimaat.
Vervolgens vindt de briefing plaats waarin de rolverdeling bekend wordt gemaakt. Om de casus zo realistisch mogelijk te houden, wordt geen verdere informatie verstrekt die je in een echte situatie ook nog niet zou hebben.

Nadat het daadwerkelijke scenario heeft plaatsgevonden, is het tijd voor de debriefing. Dit is voor ons het belangrijkste component van een betrouwbare en veilige training. Aan het eind van de dag komen wij als team weer bij elkaar om de dag te evalueren.



Hoe ziet zo’n debriefing eruit?

Tijd voor de debriefing is onderdeel van onze randvoorwaarden om de training door te laten gaan. Ook hier wordt weer het veilige leerklimaat benadrukt en gaan we op deze voorwaarden een groepsgesprek in. Tijdens dit gesprek proberen we via aangeleerde gesprekstechnieken naar de gedachtes achter de acties te gaan, waarbij voornamelijk de deelnemers aan het woord zijn. Het doel is om na de debriefing de punten te hebben besproken die deelnemers kwijt willen, ook als dit niet direct zichtbaar is. Aan het einde van de debriefing hopen we dat iedereen weggaat met een veilig gevoel, en de casus ook weer achter zich kan laten.

Zijn er opvallende dingen uit de evaluatie naar voren gekomen?

Het mooie aan de trainingen is dat je ook inzicht krijgt in hoe het er op andere afdelingen aan toe gaat. Zo creëer je ook begrip voor elkaars situatie. Bij de training met de verloskunde samen kwam een aantal essentiële verbeterpunten naar voren waar iedereen tegenaan loopt, maar wat nog niet duidelijk naar elkaar toe was uitgesproken. Samen met de deelnemers en het simulatieteam bekijken we of dit nog opvolging nodig heeft en spelen dit door naar de kwaliteitscoördinatoren die hier verder mee aan de slag gaan. Dit doen zij volgens een lean methodiek waarbij alle belanghebbende functies betrokken worden. Het simulatieteam kan dan weer focussen op een nieuwe training. Juist door op deze manier bewustheid te creëren en collega’s te betrekken gaat het leven binnen de organisatie.

Hoe bepalen jullie de onderwerpen van de trainingen?

Het scenario zelf is gebaseerd op een realistische situatie. Binnen het HagaZiekenhuis hebben wij ervoor gekozen om te trainen op acute situaties die ook daadwerkelijke voorkomen op ons OK-complex. Soms zijn dit ingrepen of complicaties die zich recent hebben afgespeeld, maar het kunnen ook hoogcomplexe ingrepen zijn waar risico’s aan verbonden zijn of situaties die uit verbetermeldingen naar voren komen. Laatst kwam vanuit een collega de opmerking dat er regelmatig discussie is rondom de communicatie en uitvoering van de opbouw van een bepaalde tafel, ook dit willen we dan graag laten terugkomen in de trainingen. Met het simulatieteam maken we een inventarisatie van de inbreng vanaf de werkvloer, van het management, maar ook van andere afdelingen. Aan de hand van de prioriteiten plannen we dan de simulaties in en schrijven we de casuïstiek.



Tijdens de trainingen komen voornamelijk de niet-technische vaardigheden zoals communicatie en opdoen van situatieoverzicht aan de orde. Waarom hebben jullie hiervoor gekozen?

De teamtraining heeft echt primair de non-technical skills gericht op de human factors in acute en stressvolle situaties. Binnen het OKC van het HagaZiekenhuis hebben wij ervoor gekozen om te trainen binnen een veilig leerklimaat, waar fouten maken mag en er geen toetsing of oordeel aan de simulatietrainingen verbonden zit. Met deze reden worden de technical skills op andere momenten getraind, via o.a. life supporttrainingen en klinische lessen. De scenario’s worden zo geschreven dat er nooit nieuwe situaties ontstaan of vaardigheden nodig zijn die de deelnemers niet beheersen. Mocht er in een casus wel iets voorkomen wat minder vaak, voorkomt dan proberen we hier rekening mee te houden door een aantal maanden van tevoren bijvoorbeeld een klinische les of e-learning rondom het onderwerp aan te bieden.

Het MT wordt door jullie ook actief betrokken bij de simulatietrainingen, op welke manier gebeurt dit?

In het verleden zijn collega’s ook bezig geweest met de organisatie van teamtrainingen waar wij zelf als deelnemers aan mee hebben gedaan. Dit was ontzettend leerzaam en echt van meerwaarde, maar er waren ook regelmatig teleurstellingen als de training of een onderdeel ervan op het laatste moment niet door kon gaan. Hierdoor daalt het vertrouwen op de werkvloer in de training en komt er ook minder enthousiasme vanuit de collega’s om mee te doen. Juist de behoefte aan scholing voor gediplomeerde collega’s is een aandachtspunt. Door een projectplan te schrijven en hierin cijfers en het geluid van de werkvloer mee te nemen, hebben wij de aandacht van het MT getrokken. We hebben een pilot gehouden en aan de hand van deze simulatie een aantal randvoorwaarden opgesteld waar een trainingsdag minimaal aan moet voldoen om door te gaan. Een voorbeeld hiervan is aanwezigheid van alle disciplines en voldoende tijd voor de organisatie van de trainingen.

Hoeveel trainingen worden jaarlijks gepland?

De multidisciplinaire teamtrainingen voor gediplomeerd personeel en medisch specialisten vinden acht keer per jaar plaats. Voor de studenten worden iedere maand trainingen georganiseerd. Daarnaast zijn er ook nog trainingen op buitenlocaties zoals de MRI, de interventiekamer en voor dedicated teams, zoals bijvoorbeeld de cardiochirurgie,

Vinden de trainingen binnen werktijd plaats?

Ja! Zeker in deze tijden waarin de werkdruk hoog is en al veel wordt overgewerkt, is het belangrijk om het signaal af te geven dat scholing onder werktijd mogelijk en nodig is. Dit is soms best lastig, en hoe goed het ook wordt ingeroosterd, vaak blijkt het op de dag zelf nog een organisatorische opgave. Ook hier is de back-up van het MT en samenwerking met het hele team op OK weer van belang. De unithoofden kijken maanden van tevoren samen met de roosteraar naar de planning. Op de dag zelf kan dit door ziekte en spoedingrepen nog veranderen, de dag- en programmacoördinatoren kijken dan samen met de unithoofden hoe dit wordt opgelost zodat de training door kan gaan. Voor het simulatieteam is deze back-up ontzettend belangrijk, zodat wij en de deelnemers ons kunnen focussen op de training.

Wat is volgens jullie de grote meerwaarde van simulatieonderwijs?

Het veilige leerklimaat, het bevorderen van de aanspreekcultuur, het leren van elkaar, maar ook het plezier in het onderwijs. En dit allemaal voor een betere uitkomst voor de patiënt.



Wat zijn de reacties van jullie collega’s?

Die zijn zeer positief. Het blijft altijd spannend om mee te doen aan een vorm van simulatieonderwijs. Vaak kijken de deelnemers kritisch naar zichzelf en blijft toch het gevoel van het moeten presteren. Ons doel is elke training weer om dit gevoel af te laten nemen en het veilige leerklimaat te bevestigen. Weten dat er geen oordeel aan vastzit, dat we dit doen in het belang van de patiënt en dat het ook gewoon heel leuk mag zijn. En gelukkig krijgen wij dit vanuit de evaluatie ook terug.

Bepaalde scenario’s verbinden jullie ook aan EPA’s, hoe gaat dat in zijn werk?

Met de komst van de EPA’s zagen we samen met de praktijkbegeleider ook hier een kans en hebben we een aantal EPA’s omgezet in simulaties voor de studenten. Deze simulatietrainingen zijn toegepast op de leerperiode waarin de student zich bevindt en omvatten korte casuïstiek. Een voorbeeld is een EPA rondom transport van een patiënt. De student maakt de patiënt klaar voor transport op een andere etage en kan hierbij de omloop om hulp vragen. Vervolgens gaan ze ook echt op transport met de patiënt. Samen creëren zij op deze manier bewustzijn voor de omgeving en de patiënt. Waar liggen de zuurstofcilinders, wat gaat er mee op transport, maar ook, wie bel je wanneer er in de lift buiten het OKC iets gebeurt met de patiënt en wat is dan de snelste route naar een veilige omgeving?

Welke tip willen jullie aan andere ziekenhuizen meegeven die ook een dergelijke training willen opzetten?

Vooral dat je gewoon moet (her)starten! Simulatieonderwijs is zo leuk, maar ook tijdrovend. Maak een plan, betrek de werkvloer, de roosteraars en het MT, en laat ook hen inzien wat het belang van deze vorm van onderwijs is zodat er back-up komt. Met een goed plan en wat tijd kom je al een heel eind. Wij hebben niet altijd de beschikking over (duur) materiaal, maar willen graag laten zien dat dit ook niet nodig is om een realistische casus neer te zetten.

We denken dat wij als team ook andere ziekenhuizen op weg kunnen helpen om het simulatieonderwijs op het OKC door te zetten of eventueel een training met jullie samen te doen en de juiste richting op te sturen. Als er behoefte aan is, dan staan wij daarvoor open en kunnen jullie ons bereiken via ok.simulatieonderwijs@hagaziekenhuis.nl, contactpersoon Stefanie van der Does.