TU Delft en Maasstad bereiken duurzaamheids-mijlpaal

De verduurzaming van de OK krijgt in ons land flink vaart en ligt wereldwijd op grote voorsprong. Samenwerking is het sleutelwoord, zoals tussen het Maasstad Ziekenhuis en de TU Delft. Samen bereikten ze een nieuwe mijlpaal: het eerste medische product gemaakt van ziekenhuisafval. Dat gebeurde niet van de ene dag op de andere, zegt chirurg Joost van der Sijp. Er ging een lang proces aan vooraf, waarin een grote hoeveelheid zeer diverse uitdagingen moesten worden getackeld.

‘We waren in 2017 al in gesprek over verduurzaming’, zegt Van der Sijp, die ook verbonden is aan het Haaglanden Medisch Centrum. ‘We begrepen dat we iets moesten met de enorme hoeveelheid afval die uit de OK komt.’

Van ziekenhuisafval iets maken dat elders kan worden hergebruikt is nog wel te doen. Je reduceert het tot een makkelijk te verwerken grondstof en iemand maakt er tuinmeubels van. Bijvoorbeeld, maar voor hergebruik in een ziekenhuis komt enorm veel meer kijken.

Bij het circulair maken van de OK, het uiteindelijke doel, werd naar het totale proces gekeken, te beginnen bij het oorspronkelijke ontwerp van een instrument als een stapler. Maak je die zo dat hij makkelijker uit elkaar kan worden gehaald, dan is het meteen een stuk eenvoudiger om de losse onderdelen te hergebruiken. Nu komen staplers hooguit voor hergebruik bij een dierenartsenpraktijk terecht.

Als ziekenhuis ben je niet in staat om zelf de OK te verduurzamen omdat technische afvaltransformatieprocessen soms eerst nog ontwikkeld dienen te worden. Van der Sijp ging daarom de samenwerking aan met de Technische Universiteit in Delft, waar ze vanuit hun eigen invalshoek ook alweer vele jaren bezig zijn met verduurzaming. Hij kwam terecht bij onderzoekers Tim Horeman en Bart van Straten van de onderzoekslijn ‘Sustainable Surgery en Translational Technology (SS&TT)’. Daar was Horeman al bezig om complexe robotinstrumenten zo te herontwerpen dat ze, in plaats van weggegooid te worden na één procedure, door een modulaire opbouw nu veel vaker gebruikt kunnen worden. Daarmee wordt voorkomen dat miljoenen goed functionerende componenten op de afvalhoop belanden.

‘De vraag is voor ons hoe je recycling aanpakt en van afval nieuwe dingen maakt’, zegt Horeman over de bijdrage die hij met zijn collega’s kon leveren. ‘Wat voor filters heb je bijvoorbeeld nodig in het smeltproces die wel het plastic doorlaten maar niet de vervuiling? Als je dan een nieuw medisch product hebt, moet je dat ook nog testen en valideren. En mensen moeten het willen gebruiken.’

Samen ontwikkelden ze een methode om polypropyleen inpakpapier een nieuwe medische bestemming te geven, de eerste keer dat zoiets gebeurde. De keuze voor juist dit product lag voor de hand. In Nederlandse ziekenhuizen wordt per jaar 1,3 miljoen kilo polypropyleen inpakpapier gebruikt. Dat eindigde tot voor kort op de afvalhoop. Voor dit onderzoek haalde afvalverwerker Renewi het schone inpakpapier in speciale zakken op nadat het was gebruikt in de operatiekamer van het Maasstad Ziekenhuis.

Het inpakpapier wordt gebruikt om medische instrumenten in te pakken en te steriliseren. Door het om te smelten kunnen er medische hulpmiddelen van worden gemaakt. Een voorbeeld is de onlangs officieel geregistreerde instrumentenopener.



Het ‘blauwe kruisje’, zoals de opener ook wel wordt genoemd, houdt scharnierende instrumenten tijdens het was- en desinfectieproces in een open positie. Dit zorgt voor een betere reiniging en desinfectie.


‘Een medisch product moet aan heel specifieke eisen voldoen om een vergunning te krijgen’, zegt Van der Sijp. ‘Ziekenhuizen zijn anders dan bedrijven, alles is medical grade. De PET verpakkingen die wij gebruiken zijn dan ook van een heel andere orde dan waar een colaflesje van wordt gemaakt.’

Maar dat maakt het niet onmogelijk. Integendeel. ‘We hebben als stip aan de horizon dat 70% van wat in de OK’s gebeurt in 2030 circulair is.’

Daar hoort straks het door ziekenhuizen zelf maken van materialen bij, in een proces dat Horeman ‘mini-factoring’ noemt. Het is dan wel zaak om met producten te komen die de markt en zeker de ziekenhuizen willen kopen en gebruiken. Voortdurende terugkoppeling blijft noodzaak.

Het circulair maken hoeft in ieder geval geen extra geld te kosten, zegt Van der Sijp. Immers: afval afvoeren kost nu ook geld en die kosten spaar je door recyclen uit. ‘Bovendien stoot je minder CO2 uit en wordt je heffing straks dus ook lager. Het kost nog steeds energie, maar die kunnen we duurzaam opwekken.’

Wat echt voor vertraging zorgt, die in jaren wordt gemeten, zijn alle regels waarmee je bij de productie van medisch materiaal te maken krijgt die deels uit Brussel komen. Ieder nieuw product moet de hele keuringsprocedure door. ‘We proberen daar wel iets aan te doen,’ zegt Van der Sijp, ‘maar die lobby is lastig, zeker op Europees niveau. Het is erg taai.’

Aan de andere kant van het proces is een goede en deskundige afvalscheiding essentieel. Dat wordt een belangrijke taak voor de medewerkers in een OK. Die zijn daar volgens Van der Sijp bij uitstek geschikt voor: ‘Je hebt discipline nodig en daar zijn we in de OK erg goed in. We zijn bovendien gewend aan procesmatig werken. Je hoeft de scheiding dus alleen maar aan het proces toe te voegen.’

Nederland ligt met de verduurzaming van de OK ver voor op de rest van de wereld, zegt Van der Sijp: ‘Wij zijn de enigen die dit doen. Maar iedereen komt naar ons toe en we zijn in gesprek met aardig wat buitenlandse partijen, tot aan Australië toe.’