Werkzaamheden, wensen en waarden van operatie-assistenten

De kwaliteit van zorg in Nederland staat onder steeds grotere druk door het oplopende personeelstekort. Dit tekort is het meest nijpend onder gespecialiseerde verpleegkundigen op High-Care afdelingen. Operatieassistenten vormen hierin een knelpunt omdat ze moeilijk uitgewisseld kunnen worden met andere afdelingen door hun specifieke kennis en vaardigheden aan de operatietafel. Pieter-Paul Vergroesen is AIOS orthopedie en heeft in het kader van zijn MBA-opleiding een thesis geschreven met als onderwerp de werkzaamheden, waarden en wensen van operatieassistenten.

Binnen dit onderzoek wordt middels ‘mixed-methods’ gekeken wat de werkzaamheden van operatieassistenten precies zijn, hoe deze samenhangen, en hoe deze gewaardeerd worden door de operatieassistenten zelf. Dit met als doel om te kijken waar er ruimte zit voor taakherschikking met inachtneming van het meest zinvolle werk.

Wat was voor jou de aanleiding om dit onderwerp te gaan onderzoeken?

Recent heb ik een zorg-gerelateerde MBA afgerond aan het Erasmus Centrum voor Zorgbestuur, hiervoor moest ik een thesis schrijven op basis van een zelf uitgevoerd onderzoek. Ik heb toen gezocht naar een onderwerp wat op het snijvlak ligt tussen de orthopedie en de organisatorische kant van zorg. Omdat bij het doen van onderzoek het ook belangrijk is dat je het onderwerp en de omgeving interessant vindt, bedacht ik dat ik dan op het operatiecomplex moest zijn; daar ben ik uiteindelijk toch het liefst. Op het operatiecomplex speelt het oplopende personeelstekort in alle verschillende ziekenhuizen waar ik voor mijn opleiding heb gewerkt, vandaar dat ik dacht: ‘laat ik daar eens naar kijken’. De keuze om me dan helemaal vast te bijten in de werkzaamheden van de operatieassistenten is deels persoonlijk, omdat je als snijdend specialist hiermee het meeste samenwerkt, en ik ook wel eens wilde weten wat ze allemaal deden als ze niet bij mij aan tafel stonden.

Je bent in opleiding tot orthopedisch chirurg, vanwaar je interesse in de werkzaamheden van operatieassistenten?

Juist als AIOS kom je er al snel achter hoe essentieel operatieassistenten zijn omdat zij diegenen zijn die je in het begin wegwijs maken in de steriliteit, en even met je meekijken als jij de wond sluit en de chirurg de administratie alvast aan het doen is. Daarnaast zijn ze ook altijd heel laagdrempelig te benaderen als je operaties aan het voorbereiden bent en dus even vraagt hoe zit dit eigenlijk precies, of welke voorkeur heeft deze chirurg voor deze stap. Daarnaast lijkt het mij oprecht ook echt een hele leuke en dynamische baan, met vanzelfsprekend hele leuke mensen. Hierdoor was het geen straf om ze dagenlang te volgen!

Wat heb je precies onderzocht?

Mijn onderzoek bestaat uit drie pijlers:

1. Observaties van een hele werkdag van enkele operatieassistenten (totaal 10 dagen)

2. Interviews van de geobserveerde operatieassistenten, om na te gaan wat voor hen de kern is van hun vak en hoe dit beter georganiseerd zou kunnen worden.

3. Een vragenlijstonderzoek onder alle operatieassistenten in twee topklinische ziekenhuizen om verder in de breedte de kernwaarden, wensen en fricties van operatieassistenten uit te vragen.

De observaties lieten zien dat er een duidelijk verschil is tussen operatieassistenten die op OK staan, en operatieassistenten in de aflos. Deze laatsten zijn eigenlijk voornamelijk bezig met logistieke taken. Dit zijn deels logistieke taken waarvoor je hele specifieke kennis nodig hebt, maar toch ook voornamelijk “loop”werk. De reden dat de aflos hier relatief veel tijd mee bezig is komt door verschillende oorzaken in het logistieke traject van het klaarzetten van alle benodigdheden voor OK waarin veel verschillende dingen mis kunnen gaan, van chirurgen die de operatieaanvraag niet volledig invullen tot logistiek medewerkers die dingen niet helemaal kunnen vinden. Hierdoor zijn er relatief veel ad hoc zaken die geregeld moeten worden. De aflos is hiermee zo’n 35% van de werkdag mee bezig, ten opzichte van maar 10% ‘aan tafel’ staan, wat gezien wordt als de kern van het werk. De rest van de tijd gaat op aan omlopen, opdekken, administratie en pauzes.

Als de kern van het werk wordt gezien het faciliteren van de chirurg, het ‘zorgen dat alles op het juiste moment in de hand van de chirurg beland’. Als dit soepel loopt, dan hebben de operatieassistenten een goede dag. De grootste frustraties zitten in het niet aanwezig zijn van benodigdheden, door gebrekkige communicatie met inkoop, zichtzendingen of problemen met de sterilisatieafdeling. De afwisseling in het werk, inhoudelijk, qua team, en qua werktijden wordt als het grootste positieve aspect van het vak gezien, maar hier zit wel ook wat druk op gezien de steeds verder uiteenlopende superspecialisatie maakt dat het lastig is allround te blijven. In het onderzoek komt ook naar voren dat het OK-management weinig verbinding heeft met de werkvloer.

Af en toe ingepland worden als aflos wordt ook wel als prettig ervaren vooral onder de operatieassistenten die fulltime werken. De hele week ‘aan tafel staan’ is fysiek zwaar en een aflosdag kan dan voor welkome afwisseling zorgen. Heb je dit ook terug gehoord?

Het de hele dag instrumenteren is inderdaad relatief zwaar, maar er is altijd de afwisseling tussen de instrumenterende en de omloop, dus je staat nooit de hele dag. Op zich is er tijdens het onderzoek niet gezegd dat het af en toe zijn van aflos onmisbaar is voor de afwisseling. Wel wordt dit moment door de specialisme deskundigen gebruikt voor het wegwerken van de administratie, hier moet dan op een ander moment ruimte voor gevonden of gemaakt worden.




In zbc’s zijn er vaak geen ‘aflossen’ beschikbaar, maar regelen de operatieteams hun koffie-en etenspauzes zelf door bijvoorbeeld het programma even te pauzeren. Is deze optie ook aan bod gekomen in je onderzoek?

Wat een goed idee! Ik heb deze optie niet onderzocht, maar dit is in de kern wel een deel van de uitkomst is van mijn onderzoek. De operatieassistenten vertellen dat ze graag als team functioneren, en daar kan dit goed aan bijdragen. Het is dan wederom wel essentieel dat alle middelen en materialen tijdig klaar staan. Daarnaast zorgt acute zorg in ziekenhuizen ook voor extra druk op operatieprogramma’s waar deze last minute aan toegevoegd kunnen worden. Je zou dan deze acute patiëntenstroom helemaal moeten scheiden van de reguliere operatieprogramma’s om een ZBC achtige workflow te krijgen. Maar zeker interessant om te kijken waar er over en weer wat van elkaar geleerd kan worden.

Een van je aanbevelingen is om assistent-operatieassistent in te zetten voor de logistieke werkzaamheden. Dit zijn lager geschoolde operatieassistenten die opgeleid zijn met steriliteit en het omlopen, zodat zij meer affiniteit met het vak ontwikkelen. Wordt deze optie verder onderzocht?

Op dit moment ligt mijn Thesis bij het management van de opereratieafdelingen in de twee onderzochte ziekenhuizen. Of deze optie hier ook gebruikt gaat worden weet ik niet. Vaak gaat over dit soort organisatorische veranderingen veel tijd helaas. Maar ik ben het met je eens dat een verbinding tussen de logistiek van het klaarzetten en de binnenkant van de operatiekamers een belangrijke schakel is om de logistieke keten te verbeteren. Maar hier is ook echt nog een rol voor de chirurgen en hoe nauwkeurig ze de operatieaanvragen doen. Ook de ICT systemen kunnen hierin nog meer gebruikt worden voor ondersteuning.

Denk je dat er ook een taakherschikking mogelijk is voor anesthesiemedewerkers?

Ik kan daar op basis van het huidige onderzoek geen uitspraken over doen, en heb te weinig affiniteit met het vak om daar op basis van gevoel iets zinnigs over te zeggen. Wel denk ik dat als je op dezelfde manier naar het werk van anesthesiemedewerkers kijkt, je waarschijnlijk ook wel duidelijke aanknopingspunten voor verbetering gaat zien.

Komt er nog een vervolg op dit onderzoek naar aanleiding van de conclusies/aanbevelingen?

Voor nu heb ik daar even geen tijd voor, maar ik denk dat ik dit in de toekomst nog wel weer op zou kunnen pakken.
Ik denk dat het huidige onderzoek ook gebruikt kan worden in de werving en selectie van mensen voor het mooie vak van operatieassistent. Ik denk namelijk dat het hele vak wat onzichtbaar en daardoor onbekend is, maar er zitten zoveel mooie facetten aan. Hopelijk dat dit onderzoek daar ook een beetje licht op kan laten schijnen.

De studie ”De werkzaamheden, waarden en wensen van operatieassistenten in topklinische ziekenhuizen” kun je hier lezen.