Black box verbetert vooral communicatie in de operatiekamer

Communicatie en samenwerking tussen de leden van een operatieteam bepalen voor een belangrijk deel of een ingreep goed verloopt. Het gebruik van een black box op de OK kan helpen om dit te verbeteren. Dat blijkt uit het proefschrift van Anne Sophie van Dalen (Amsterdam UMC): A black box in the operating room. Taking the next step to improve surgical quality and safety.

Promovenda Anne-Sophie van Dalen wijst op twee grote halve bollen aan het plafond – de camera’s – en een langwerpige microfoon. Dat is alles wat er te zien is van de black box in operatiekamer (OK) 20. Zes jaar geleden kreeg de OK op de AMC-locatie van Amsterdam UMC als eerste in Nederland een systeem dat niet alleen beeld en geluid registreert tijdens een ingreep, maar ook gegevens die de apparatuur in de OK bijhoudt over de patiënt. Vrijwel alles wordt meegenomen: van het openen van een deur en de bloeddruk van de patiënt tot de bewegingen van de teamleden en hun onderlinge gesprekken. Met behulp van bepaalde software worden de gegevens anoniem gemaakt, gesynchroniseerd en geanalyseerd, waarna het systeem met behulp van algoritmen een rapport produceert waarin de meest ‘opvallende’ momenten staan. “Die momenten kijk je met het hele OK-team terug en vervolgens bespreek je ze”, vertelt Van Dalen. “Dat kunnen zaken zijn die niet zo lekker liepen, maar ook dingen die juist wél goed gingen.”

Doel van dit alles: het verbeteren van de zorg op de operatiekamer en daarmee de veiligheid voor de patiënt. Van Dalen was vanaf dag één betrokken bij de invoering van de black box – die dus geen zwarte doos is zoals we die uit de luchtvaart kennen, maar een systeem dat alles vastlegt. De ORBB, zoals de black box kortweg heet, is vier jaar lang het onderwerp geweest van haar onderzoek. Naar aanleiding van dit promotieonderzoek gaat het Amsterdam UMC in meerdere operatiekamers een black box plaatsen.

98 procent tevreden over black box

De invoering van de ORBB zorgde aanvankelijk voor veel opgetrokken wenkbrauwen. Want wat ging er precies met die beelden gebeuren? Konden de registraties ook gebruikt worden om iemand af te rekenen op fouten? Dat is nou juist níet de bedoeling, legt Van Dalen uit, die ook de juridische aspecten van de ORBB onderzocht. “We hebben het systeem zó ontworpen dat het voor medewerkers veilig is om de black box te gebruiken. Je kijkt namelijk naar het geheel, niet naar één persoon. De kracht van de ORBB is dat je met zijn allen evalueert wat er precies gebeurt in de OK. Daarvoor is wel een cultuurverandering nodig. Het hele team moet zich veilig voelen om te zeggen wat er niet goed is gegaan. Het is dan ook belangrijk om open te zijn over wat je met die gegevens gaat doen: nadat het rapport is gemaakt, worden de originele data gewist.”

Uiteindelijk, zo blijkt uit Van Dalens onderzoek, hebben degenen die met het systeem werkten – zelfs de grootste critici – de black box echt omarmd. Maar liefst 98 procent van de hen (variërend van artsen, verpleegkundigen en anesthesiologen tot co- en operatieassistenten) liet weten dat ze collega’s aanraden om op deze manier operaties te evalueren. “In de topsport kijk je ook beelden terug”, zegt chirurgie hoogleraar Marlies Schijven, promotor van Van Dalen en medeverantwoordelijk voor het invoeren van de black box. “Opereren is naast topsport, bij uitstek een teamsport. En wie wil er nou niet tot het beste team behoren?“

Meer succes dan andere initiatieven

Heeft de black box inmiddels zijn waarde bewezen? Van Dalen concludeert van wel, en dan vooral op het vlak van niet-technische vaardigheden, zoals de communicatie en samenwerking tussen de leden van het operatieteam. Alle voorgaande initiatieven om deze vaardigheden te verbeteren, hadden veel minder succes.
Het waren op het oog kleine, maar o zo belangrijke dingen die de ORBB-data aan het licht brachten. “Mensen doen regelmatig verkeerde aannames”, vertelt Van Dalen. Voor een ander denken, zonder bij deze persoon te checken of dat echt is wat hij of zij wil. Welke lamp bedoel je precies als je zegt dat het licht wat feller mag? “Duidelijk communiceren blijkt niet altijd makkelijk.”

Of de black box voor minder complicaties zorgt in de OK? Moeilijk te zeggen, meent Van Dalen, die dat niet heeft uitgezocht. Schijven: “Gelukkig weten we door de black box wat er echt gebeurt in de OK, en kunnen we zo nodig aanpassingen doen om nog veiligere en betere zorg te leveren met het hele OK-team. Geweldig toch?”


Foto: Anne-Sophie van Dalen (li) en Marlies Schijven (r)
Tekst: Irene van Elzakker