Geneeskundestudenten als pluskrachten op de OK

Danny van Delft is derdejaars AIOS orthopedie en heeft tijdens zijn studie geneeskunde bij Orthopedium (tegenwoordig Bergman Clinics Rotterdam) een bijbaan op de OK gehad als assisterende. Mede hierdoor is hij op het out-of-the-box idee gekomen om Pluskracht op te zetten. Een formule waarbij geneeskundestudenten gedetacheerd worden om op de OK het personeel te ondersteunen door bij operaties te assisteren.

‘Ongeveer een jaar geleden was er bij ons op de OK een gastoperateur. Hij vertelde ons dat ze in zijn ziekenhuis al een jaar een openstaande vacature hadden voor een operatieassistent, maar dat er weinig tot geen mensen reageerden. Hij vroeg om een out-of-the box idee om het chronische tekort aan operatieassistenten te verminderen.

Ik heb als student geneeskunde bij Orthopedium gewerkt en daar stond ik op de OK als assisterende aan tafel. Dus de haken vasthouden, diathermie en zuig bedienen. Daarnaast hielp ik de operatieassistenten met tal van andere taken zoals de instrumentennetten openmaken, steriele verpakkingen openen en de operatiekamer schoonmaken en weer klaar maken voor de volgende patiënt. Dat was op dat moment mijn droombaan! Zo ben ik op het idee gekomen om Pluskracht op te richten en ziekenhuizen te helpen. De functie van de geneeskundestudent noemen wij dan ook de pluskracht.

Op welke manier kunnen geneeskundestudenten een bijdrage leveren aan het personeelstekort onder operatieassistenten?

Geneeskundestudenten (pluskrachten) zijn slimme mensen die zich snel dingen aanleren. Met name als ze over veel intrinsieke motivatie beschikken, omdat ze zelf chirurgische ambitie hebben. Wij selecteren daarom alleen maar mensen met bewezen chirurgische interesse. De pluskrachten zijn geen operatieassistenten die een driejarige opleiding hebben gedaan, dus ze zullen ook nooit al die specifieke kwaliteiten krijgen. Onze visie is dat ze wél heel goed kunnen assisteren, omlopen bij veel standaard en/of kleine ingrepen, helpen tussen de OK’s door zodat het team pauze kan houden en als een soort buddy met het klaarzetten voor de volgende dag. In Duitsland wordt al sinds jaar en dag gewerkt met “hakenhalters”, geneeskundestudenten puur en alleen voor deze functie. Zij worden ingezet bij veel verschillende ingrepen; orthopedie, traumachirurgie, vaatchirurgie, algemene chirurgie. Eigenlijk alles waar iemand een haak moet vasthouden.

Bij wat voor operaties kunnen de pluskracht zoal ingezet worden?

Bij alle operaties waar de chirurg iemand nodig heeft om de haken vast te houden. Dit kan heel breed gezien worden. Wat wij met name merken is dat de pluskrachten worden ingezet bij de orthopedische prothesiologie of bij laparoscopiën om de camera vast te houden. Wij denken niet dat je ze moet inzetten bij risicovolle operaties zoals een aneurysma van de aorta. Juist bij de routine-ingrepen is de waarde groot. Hierbij kunnen de geneeskundestudenten ook leren omlopen.

Assisteren bij een operatie is meer dan alleen ‘de haken vasthouden’. Anticiperen op het operatieverloop is daar een van. Hoe gaan de geneeskundestudenten daar mee om?

Assisteren is inderdaad meer dan alleen de haken vasthouden en dat moet je leren. Hoe vaker je dit doet hoe beter je wordt. Daarom formeren we een team van studenten dat twee a drie jaar op dezelfde plek werkt om routine te kweken. Veel chirurgen opereren zo nu en dan met een co-assistent, zij zijn minder ervaren en getraind dan pluskrachten. Ook hier ontstaat wel eens een acute situatie die goed opgelost wordt.

Op het moment dat een geneeskundestudent als assisterende op de OK wordt ingezet, in plaats van een operatieassistent, bestaat het team van operatieassistenten nog maar uit twee personen in plaats van drie. Verhoogt dit dan niet juist de werklast?

Ik denk dat het de werkdruk juist niet verhoogt. De pluskrachten kunnen ook helpen met dit soort werkzaamheden. Studenten zijn heel leergierige en hardwerkende mensen. Ze willen ook graag een positieve bijdrage leveren en brengen frisse energie. Hierdoor zien ze veel “werk liggen” en zoeken hier actief naar. In combinatie met de vaste werkplek van de pluskracht ontstaat er routine en neemt de werkdruk af. De operatieassistent heeft dan tijd voor iets anders.

Hoe worden de geneeskundestudenten voorbereid voordat zij op de OK aan de slag kunnen?

Ze krijgen een basis OK-training met mij en een operatieassistent. Daar leren de studenten om te gaan met steriliteit, hoe je te gedragen op de OK, wassen, jas en handschoenen aantrekken en steriele verpakkingen open maken. Verder komen ze op de OK zelf om te leren hoe de logistiek op een OK is, waar de inventaris uit bestaat en welke functie de apparatuur heeft. Als het ziekenhuis het wenst, leren we de pluskrachten ook hechten en knopen met de hand. Als het van tevoren al duidelijk is waar de studenten met name ingezet gaan worden leer ik ze ook de ins en outs en het beloop van de ingrepen waar ze bij gaan assisteren. Het on the job aanleren van vaardigheden en indrukken op doen blijft ook een belangrijk onderdeel.

Hoe zijn de reacties uit het werkveld?

Het is wisselend. De chirurgen vinden het bijna altijd top. De pluskrachten met meer dan gemiddelde interesse in het snijdende vak worden omschreven als een super co-assistent die qua niveau een stuk hoger werkt. Vergelijkbaar met een beginnende arts-assistent. In ziekenhuizen waar de operatieassistenten normaal gesproken alleen instrumenteren en omlopen gaat het heel goed. Voor hen verandert er niet heel veel en zien we een hele goede samenwerking. In de ziekenhuizen waar er gerouleerd wordt tussen omloop, instrumenterende en assisterende merken we meer weerstand vanuit de operatieassistenten. Het meest gehoorde argument is dat de operatieassistenten het zelf leuk vinden om te assisteren en deze taak dus liever niet afstaan. Sommige ziekenhuizen trekken om die reden dan ook de stekker weer uit het project. Erg jammer.

Wij merken dat de pluskracht meer dan eens gezien wordt als een soort concurrent van de operatieassistent. Ik wil benadrukken dat dit absoluut niet zo is. Als chirurg kun je niet zonder de operatieassistent. De pluskrachten zullen ook nooit zo goed en breed worden als de operatieassistent en dat is ook niet het doel. Het doel is om het operatieteam te verbreden en zorgen dat we op een creatieve manier gaan nadenken over het chronische personeelstekort dat niet op korte termijn opgelost gaat worden.

Hoe is je eigen ervaring geweest als assisterende op de OK ?

Het was mijn droombaan op dat moment. Dezelfde reacties hoor ik nu ook terug van de pluskrachten die nu het werk doen. Ik voelde me een gewaardeerd lid van het team en had een goede bijdrage. Daarnaast deed ik ook zeer waardevolle ervaring op die me een voorsprong gegeven hebben in mijn tijd als ANIOS en AIOS.

Zie je nog andere mogelijkheden voor taakherschikking voor operatieassistenten?

Ik denk dat er veel mogelijkheden zijn. Kritisch kijken naar de taken van operatieassistenten is hier een van. Een aantal van deze taken kunnen door iemand anders gedaan worden. Of zoals in het bedrijfsleven en sommige moderne apotheken zelfs gerobotiseerd. Denk dan aan het klaarzetten van ingrepen. Zoals Pieter-Paul Vergroesen ook al beschreef in zijn onderzoek naar het werk van operatieassistenten is de “assistent operatieassistent” een interessante functie om te onderzoeken. Ik denk dat de rol van een pluskracht daar ook onder valt.